Czym jest opłata cukrowa i dlaczego budzi kontrowersje?

Definicja i cel opłaty cukrowej

Opłata cukrowa stanowi rodzaj zobowiązania publicznego wprowadzonego w Polsce od 1 stycznia 2021 roku [3][5]. Nie jest to typowy podatek, lecz opłata mająca na celu przede wszystkim ograniczenie spożycia napojów słodzonych w społeczeństwie. Drugim istotnym celem jest zmotywowanie producentów do zmniejszenia ilości dodawanego cukru oraz substancji słodzących w oferowanych przez nich produktach [1][3].

Wprowadzenie opłaty od napojów słodzonych wpisuje się w ogólnoświatowy trend walki z nadmiernym spożyciem cukru, który przyczynia się do rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość czy cukrzyca. Mechanizm ten ma działać dwutorowo – z jednej strony podnosząc cenę produktów wysokosłodzonych (co ma zniechęcać konsumentów), z drugiej zaś motywując producentów do modyfikacji receptur i zmniejszania zawartości cukru w napojach [3][5].

Przedmiot i zakres opłaty cukrowej

Opłata cukrowa obejmuje napoje z dodatkiem różnych substancji. Konkretnie, dotyczy ona produktów z dodatkiem:
– cukrów (mono- i disacharydów)
– substancji słodzących (zgodnie z rozporządzeniem nr 1333/2008)
– kofeiny
– tauryny [4][5]

Warto podkreślić, że opłacie podlegają napoje zarówno w postaci gotowej do spożycia, jak i te w postaci syropów, koncentratów czy proszków do sporządzania napojów [4]. Nie wszystkie napoje słodzone są jednak objęte tą opłatą – wyłączone są m.in. napoje będące wyrobami medycznymi, suplementami diety, czy żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego [2][4].

Kto musi płacić opłatę cukrową?

Podmiotami zobowiązanymi do uiszczania opłaty od słodzonych napojów są:
– osoby fizyczne
– osoby prawne
– jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

Kluczowym warunkiem jest to, że wymienione podmioty muszą wprowadzać opodatkowane napoje na rynek krajowy lub sprzedawać je konsumentom na terytorium Polski [2][4]. W praktyce oznacza to, że opłatę ponoszą producenci, importerzy oraz sprzedawcy detaliczni napojów słodzonych.

Obowiązek zapłaty powstaje w momencie wprowadzenia napoju na rynek krajowy lub sprzedaży napoju konsumentowi w Polsce. To sprawia, że mechanizm opłaty cukrowej dotyka wszystkich uczestników łańcucha dostaw, którzy mają wpływ na oferowanie słodzonych napojów konsumentom [2][4].

Sposób naliczania opłaty cukrowej

System naliczania opłaty cukrowej został skonstruowany w sposób progresywny, co oznacza, że im więcej cukru zawiera napój, tym wyższa jest nałożona opłata. Składa się ona z dwóch głównych części:

1. Część stała – wynosi 0,50 zł za litr napoju, który zawiera do 5 gramów cukru na 100 ml lub jakiekolwiek substancje słodzące [1][3].

2. Część zmienna – naliczana jest w wysokości 0,05 zł za każdy gram cukru powyżej 5 gramów na 100 ml napoju [1][3].

Dodatkowo, napoje zawierające substancje aktywne, takie jak kofeina lub tauryna, są objęte dodatkową opłatą w wysokości 0,10 zł na litr produktu [3][5]. Jest to związane z faktem, że produkty te są szczególnie popularne wśród młodzieży, a ich nadmierne spożycie może mieć negatywne skutki zdrowotne.

Warto podkreślić, że maksymalna wysokość opłaty cukrowej została ograniczona i nie może przekroczyć kwoty 1,20 zł na litr napoju [2][3]. Ten górny limit stanowi pewne zabezpieczenie przed nadmiernym wzrostem cen produktów o bardzo wysokiej zawartości cukru.

Procedury związane z opłatą cukrową

Proces pobierania opłaty cukrowej opiera się na samodzielnym obliczeniu i przekazaniu należności przez podmioty zobowiązane. Konkretnie, opłata jest pobierana przez podmioty wprowadzające napoje na rynek i musi być wpłacona do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek zapłaty [1][5].

W przypadku niedokonania opłaty w wyznaczonym terminie, konsekwencje mogą być dotkliwe – naliczana jest wówczas dodatkowa opłata w wysokości 50% należnej kwoty [1][5]. Jest to znaczący bodziec motywujący przedsiębiorców do terminowego wywiązywania się z obowiązku zapłaty.

Podmioty objęte opłatą muszą również prowadzić odpowiednią dokumentację oraz składać informacje o wysokości opłaty cukrowej należnej za dany okres rozliczeniowy. Sprawia to, że system opłaty cukrowej wymaga od przedsiębiorców nie tylko samego uiszczenia opłaty, ale również prowadzenia dodatkowej ewidencji i sprawozdawczości [5].

Kontrowersje wokół opłaty cukrowej

Opłata od słodzonych napojów od momentu jej wprowadzenia budzi liczne kontrowersje zarówno wśród producentów, jak i konsumentów. Jednym z głównych punktów zapalnych jest kwestia klasyfikacji podatkowej tej opłaty. Choć oficjalnie nie jest ona nazywana podatkiem, lecz opłatą o charakterze prozdrowotnym, to w praktyce funkcjonuje podobnie do daniny publicznej [2][3].

Producenci napojów wskazują na dodatkowe obciążenia administracyjne związane z naliczaniem i odprowadzaniem opłaty. Z kolei konsumenci dostrzegają przede wszystkim wzrost cen produktów objętych opłatą. Wiele osób kwestionuje także rzeczywistą skuteczność tego rozwiązania w kontekście ograniczania spożycia cukru, wskazując, że kluczowe znaczenie ma kompleksowa edukacja żywieniowa, a nie tylko mechanizmy cenowe [2][5].

Kolejną kontrowersją jest fakt, że opłata cukrowa może nieproporcjonalnie obciążać osoby o niższych dochodach, dla których wzrost cen napojów stanowi relatywnie większe obciążenie budżetowe. Ponadto, niektórzy krytycy wskazują, że skupienie się wyłącznie na napojach słodzonych pomija inne źródła cukru w diecie, co może ograniczać skuteczność tego rozwiązania w walce z chorobami cywilizacyjnymi [3][5].

Kontekst międzynarodowy opłaty cukrowej

Warto zaznaczyć, że podatek cukrowy (jak potocznie nazywana jest opłata cukrowa) nie jest rozwiązaniem unikalnym dla Polski. Podobne mechanizmy funkcjonują w wielu krajach na całym świecie, choć ich konstrukcja i wysokość mogą się znacząco różnić. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii, Francji czy Meksyku również wprowadzono opłaty od napojów słodzonych [3][5].

Doświadczenia innych krajów pokazują różne efekty wprowadzenia takich opłat. W niektórych przypadkach obserwowano rzeczywiste zmniejszenie spożycia napojów o wysokiej zawartości cukru oraz pozytywne zmiany w recepturach produktów oferowanych przez producentów. W innych krajach efekty były mniej jednoznaczne, co wskazuje na złożoność problemu i zależność skuteczności takich rozwiązań od wielu czynników kulturowych, ekonomicznych i społecznych [5].

Wpływ opłaty cukrowej na producentów i rynek

Wprowadzenie opłaty od napojów słodzonych wywołało istotne zmiany na rynku napojów w Polsce. Producenci stanęli przed koniecznością podjęcia strategicznych decyzji – czy przenieść całość opłaty na konsumentów w postaci wyższych cen, czy też zmodyfikować receptury swoich produktów, aby zmniejszyć zawartość cukru i tym samym obniżyć wysokość opłaty [3][5].

Wiele firm zdecydowało się na reformulację produktów, wprowadzając na rynek napoje o obniżonej zawartości cukru lub zastępując go substancjami słodzącymi. Z jednej strony umożliwiło to utrzymanie konkurencyjnych cen, z drugiej jednak pojawiły się pytania o wpływ substancji słodzących na zdrowie konsumentów, zwłaszcza w perspektywie długoterminowej [2][3].

Mechanizm opłaty cukrowej wpłynął również na strukturę rynku napojów, potencjalnie faworyzując większe podmioty, które łatwiej mogły dostosować swoje procesy produkcyjne i receptury do nowych wymogów. Dla mniejszych producentów koszty reformulacji produktów oraz dodatkowe obciążenia administracyjne mogą stanowić istotną barierę konkurencyjną [5].

Przyszłość opłaty cukrowej w Polsce

Dyskusja na temat przyszłości opłaty cukrowej w Polsce pozostaje otwarta. Z jednej strony, zwolennicy tego rozwiązania wskazują na jego potencjalny pozytywny wpływ na zdrowie publiczne oraz możliwość finansowania z pozyskanych środków programów profilaktyki zdrowotnej. Z drugiej strony, krytycy kwestionują skuteczność tego instrumentu w kontekście rzeczywistego ograniczania spożycia cukru i poprawy nawyków żywieniowych społeczeństwa [3][5].

Istotną kwestią jest również ocena pierwszych lat funkcjonowania opłaty i jej rzeczywistego wpływu zarówno na rynek napojów, jak i na zachowania konsumentów. Kompleksowa analiza tych efektów może stanowić podstawę do ewentualnych modyfikacji systemu opłaty cukrowej w przyszłości [2][5].

Wyzwaniem pozostaje także znalezienie równowagi między celami zdrowotnymi a obciążeniami dla branży napojowej i konsumentów. Optymalne rozwiązanie powinno skutecznie ograniczać nadmierne spożycie cukru, jednocześnie nie powodując nadmiernych zaburzeń na rynku i nie uderzając nieproporcjonalnie w określone grupy społeczne [3][5].

Źródła:

[1] http://www.vademecumpodatnika.pl/artykul_narzedziowa,1201,0,20135,oplata-cukrowa.html
[2] https://www.ey.com/pl_pl/insights/tax/podatki-posrednie-vat-akcyza-clo/oplata-cukrowa-w-swietle-najnowszego-orzecznictwa-sadowego
[3] https://www.fakturaxl.pl/podatek-cukrowy-ile-wynosi-kto-musi-placic
[4] https://porozmawiajmyopodatkach.pl/nowosci/oplata-cukrowa/
[5] https://kpmg.com/pl/pl/home/insights/2021/06/frontiers-in-tax-podatek-cukrowy.html