Kto faktycznie odprowadza podatek cukrowy?

Podatek cukrowy w Polsce odprowadzają podmioty gospodarcze będące producentami, sprzedawcami lub importerami napojów słodzonych. Konkretnie są to osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które wprowadzają na rynek krajowy napoje z dodatkiem cukrów i innych substancji słodzących [3]. Opłata ta obowiązuje od 1 stycznia 2021 roku i ma na celu przede wszystkim ograniczenie spożycia cukru oraz promocję zdrowszych nawyków żywieniowych wśród konsumentów [1].

Czym jest podatek cukrowy i jakie produkty obejmuje?

Podatek cukrowy to specjalna opłata nakładana na napoje z dodatkiem cukrów oraz substancji słodzących. Został wprowadzony jako narzędzie mające zachęcić producentów do reformulacji składu produktów i zmniejszenia zawartości cukru w napojach, a konsumentów do ograniczenia ich spożycia [1]. Nie jest to jednak klasyczny podatek w rozumieniu ustawy podatkowej, lecz opłata o charakterze zdrowotnym.

Przedmiotem opodatkowania są napoje zawierające:
– dodatek cukrów (mono- i disacharydy)
– dodatek substancji słodzących
– kofeinę lub taurynę [2][3]

Warto zaznaczyć, że opłata dotyczy konkretnie napojów, nie obejmując innych produktów spożywczych zawierających cukier, jak słodycze czy wyroby cukiernicze. Ustawodawca skupił się wyłącznie na kategorii napojów jako produktów, których spożycie można stosunkowo łatwo ograniczyć lub zastąpić zdrowszymi alternatywami [2].

Kto jest faktycznym płatnikiem podatku cukrowego?

Zgodnie z przepisami, podatek cukrowy odprowadzają:
– osoby fizyczne
– osoby prawne
– jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

które sprzedają napoje do punktów sprzedaży detalicznej, są podmiotami prowadzącymi sprzedaż detaliczną, producentami lub podmiotami nabywającymi napoje w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów lub importu [1][3].

W praktyce oznacza to, że obowiązek zapłaty podatku cukrowego spoczywa głównie na producentach napojów słodzonych, importerach oraz podmiotach sprowadzających takie napoje z innych krajów Unii Europejskiej. Co istotne, obowiązek podatkowy powstaje w momencie wprowadzenia napoju na rynek krajowy, czyli najczęściej przy pierwszej sprzedaży do punktu detalicznego [2].

Choć formalnie to przedsiębiorcy odprowadzają podatek, w rzeczywistości koszt ten jest najczęściej przerzucany na konsumentów poprzez podwyższenie cen produktów. Jest to typowy mechanizm przy podatkach pośrednich, gdzie faktycznym płatnikiem staje się ostateczny nabywca produktu [2].

Jak obliczana jest wysokość podatku cukrowego?

Wysokość podatku cukrowego jest ustalana według złożonego wzoru, który uwzględnia zarówno ilość napoju, jak i zawartość cukru. Opłata składa się z dwóch części:

1. Część stała – 0,50 zł za litr napoju
2. Część zmienna – 0,05 zł za każdy gram cukru powyżej 5 gramów w 100 ml napoju [1][2]

Dodatkowo, dla napojów zawierających kofeinę lub taurynę (jak napoje energetyczne) naliczana jest dodatkowa opłata w wysokości 0,10 zł za litr produktu [1].

Maksymalna wysokość opłaty cukrowej nie może przekroczyć 1,20 zł za litr napoju [1]. Jest to górny limit, który ma zabezpieczać przed nadmiernym wzrostem cen produktów o wysokiej zawartości cukru.

Warto zauważyć, że niektóre rodzaje napojów podlegają specjalnym zasadom opodatkowania. Na przykład, roztwory węglowodanowo-elektrolitowe, które są często stosowane przez sportowców do nawodnienia, są objęte wyłącznie częścią zmienną podatku [1].

Jak i kiedy rozliczany jest podatek cukrowy?

Podatek cukrowy podlega rozliczeniu miesięcznemu. Podmioty zobowiązane do jego odprowadzania muszą:

1. Złożyć informację o wysokości opłaty za pomocą formularza CUK-1
2. Dokonać zapłaty należnej kwoty

Zarówno złożenie informacji, jak i zapłata podatku powinny nastąpić do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczy rozliczenie [2]. Na przykład, za napoje wprowadzone na rynek w marcu, podatek należy rozliczyć i zapłacić do 25 kwietnia.

Informacja CUK-1 musi być składana wyłącznie za pośrednictwem elektronicznych środków komunikacji, co oznacza konieczność posiadania podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego ePUAP [2]. Jest to element cyfryzacji administracji podatkowej, mający ułatwić i przyspieszyć proces rozliczeń.

Brak terminowej zapłaty podatku cukrowego może skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi. W przypadku opóźnienia, podmiot zobowiązany musi liczyć się z dodatkową opłatą w wysokości 50% kwoty należnego podatku [2]. Jest to dotkliwa sankcja, mająca na celu zapewnienie terminowości wpłat.

Cele wprowadzenia podatku cukrowego w Polsce

Wprowadzenie podatku cukrowego w Polsce miało kilka kluczowych celów:

1. Cel zdrowotny – podstawowym założeniem jest promowanie zdrowszych wyborów konsumenckich i ograniczenie spożycia cukru, co ma przyczynić się do zmniejszenia problemu otyłości i chorób związanych z nadmiernym spożyciem cukru [1][2].

2. Cel fiskalny – mimo że oficjalnie podkreśla się aspekt zdrowotny, podatek cukrowy stanowi także dodatkowe źródło wpływów do budżetu państwa.

3. Stymulacja producentów – opłata ma zachęcać producentów napojów do reformulacji receptur i zmniejszania zawartości cukru w swoich produktach [1]. Wiele firm, chcąc uniknąć wysokiego opodatkowania, decyduje się na modyfikację składu napojów.

Warto podkreślić, że podobne rozwiązania funkcjonują w wielu krajach na całym świecie, w tym w innych państwach Unii Europejskiej. Doświadczenia tych krajów pokazują, że podatek cukrowy może skutecznie wpływać na zmniejszenie spożycia słodzonych napojów, szczególnie gdy jest elementem szerszej polityki prozdrowotnej [2].

Skutki wprowadzenia podatku cukrowego dla rynku i konsumentów

Od momentu wprowadzenia podatku cukrowego w Polsce 1 stycznia 2021 roku [1][3], zauważono szereg zmian na rynku napojów:

1. Wzrost cen – najbardziej bezpośrednim skutkiem było podniesienie cen napojów słodzonych, co odczuli konsumenci przy kasach. Producenci najczęściej przerzucają koszty podatku na finalnych nabywców.

2. Zmiany receptur – wiele firm zdecydowało się na modyfikację składu swoich produktów, aby zminimalizować wysokość opłaty. Zaobserwowano trend zastępowania cukru sztucznymi słodzikami lub zmniejszania ogólnej zawartości substancji słodzących [2].

3. Dywersyfikacja oferty – producenci rozszerzyli swoje portfolio o napoje niesłodzone lub z mniejszą zawartością cukru, odpowiadając na zmieniające się preferencje konsumentów i nowe uwarunkowania prawne.

4. Zmiany w zachowaniach konsumenckich – część konsumentów, w obliczu wyższych cen, ograniczyła spożycie napojów słodzonych lub przerzuciła się na tańsze alternatywy, co było jednym z celów wprowadzenia podatku [1].

Warto zauważyć, że efekty zdrowotne podatku cukrowego będą widoczne dopiero w dłuższej perspektywie czasowej, ponieważ zmiany nawyków żywieniowych są procesem długotrwałym. Jednakże pierwsze obserwacje wskazują na pewne pozytywne trendy w kierunku zmniejszenia spożycia napojów o wysokiej zawartości cukru [2].

Kontrowersje wokół podatku cukrowego

Wprowadzenie podatku cukrowego wzbudziło liczne kontrowersje i dyskusje, zarówno wśród przedsiębiorców, jak i konsumentów:

1. Obciążenie dla biznesu – przedstawiciele branży napojowej argumentowali, że dodatkowa opłata stanowi znaczące obciążenie finansowe i administracyjne, szczególnie dla mniejszych producentów [2].

2. Skuteczność zdrowotna – pojawiają się pytania o realną efektywność podatku w walce z otyłością i chorobami cywilizacyjnymi. Krytycy wskazują, że same napoje słodzone to tylko jeden z czynników wpływających na nadmierne spożycie cukru.

3. Regresywny charakter – podatek cukrowy, jak większość podatków konsumpcyjnych, ma charakter regresywny, co oznacza, że proporcjonalnie bardziej obciąża gospodarstwa domowe o niższych dochodach [2].

4. Substytucja słodzików – zastępowanie cukru sztucznymi słodzikami w recepturach napojów budzi wątpliwości co do długoterminowych skutków zdrowotnych takiego rozwiązania.

5. Aspekt fiskalny vs. zdrowotny – część krytyków postrzega podatek cukrowy przede wszystkim jako sposób na zwiększenie wpływów budżetowych, kwestionując rzeczywiste priorytety zdrowotne.

Mimo kontrowersji, wiele badań międzynarodowych wskazuje, że podatki od napojów słodzonych mogą być skutecznym narzędziem polityki zdrowotnej, szczególnie gdy są częścią kompleksowego podejścia do problemu nadmiernego spożycia cukru [2].

Podsumowanie

Podatek cukrowy w Polsce odprowadzają formalnie producenci, importerzy i sprzedawcy napojów słodzonych [1][3], choć w praktyce koszt ten jest najczęściej przerzucany na konsumentów. Opłata ta, wprowadzona 1 stycznia 2021 roku, ma złożoną strukturę składającą się z części stałej i zmiennej, z maksymalną stawką 1,20 zł za litr napoju [1].

Głównym celem wprowadzenia podatku było promowanie zdrowszych wyborów żywieniowych i zachęcanie producentów do zmniejszania zawartości cukru w napojach [1][2]. Pierwsze efekty widoczne są w postaci zmian receptur produktów oraz pewnych modyfikacji zachowań konsumenckich.

Mimo kontrowersji towarzyszących jego wprowadzeniu, podatek cukrowy wpisuje się w światowy trend wykorzystywania mechanizmów fiskalnych do realizacji celów zdrowia publicznego. Jego długoterminowa skuteczność będzie zależeć od wielu czynników, w tym od reakcji rynku, zmian w preferencjach konsumentów oraz dalszych działań w zakresie polityki prozdrowotnej [2].

Niezależnie od oceny tej regulacji, jedno jest pewne – podatek cukrowy trwale zmienił polski rynek napojów i zwiększył świadomość problemu nadmiernego spożycia cukru, co samo w sobie stanowi krok w kierunku zdrowszych nawyków żywieniowych społeczeństwa.

Źródła:

[1] https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-podatek-cukrowy-co-to-oznacza-dla-przedsiebiorcow
[2] https://kpmg.com/pl/pl/home/insights/2021/06/frontiers-in-tax-podatek-cukrowy.html
[3] https://cuk.pl/porady/podatek-cukrowy